Thả mình bên hiên nhà Engawa vào một buổi chiều ngắm màn mưa dịu dàng buông xuống hay thảnh thơi nâng chén trà cùng người thân thưởng ngoạn và suy ngẫm chuyện đời, hay chỉ đơn giản là tựa lưng bên Engawa an nhiên đọc sách, ngắm con nắng vờn trên hàng cây xanh lá trong vườn,… Những hình ảnh rất đỗi quen thuộc ấy vốn dễ dàng bắt gặp trong những bộ phim tái hiện cuộc sống của người Nhật bởi Engawa – hiên nhà là dấu ấn một nét văn hoá đẹp từ đất nước mặt trời mọc.
Engawa là gì?
Engawa (縁側) là một đặc trưng trong phong cách kiến trúc của căn nhà Nhật Bản. Hiên nhà Engawa được thiết lập nên từ các tấm gỗ và gắn vào phần rìa bên ngoài của từng căn nhà, góp phần tạo khoảng cách riêng giữa nội thất trong nhà với khu vườn phía bên ngoài. Bạn có thể hiểu hiên nhà trong văn hoá Nhật Bản giống như ban công trong kiến trúc của tây Phương.
Trong đặc trưng nổi bật của không gian nước Nhật, tồn tại một khái niệm gọi là “khoảng trống”. Khoảng trống này được hiểu là khoảng không gian không liên kết, không có sự phụ thuộc vào bất kỳ điều gì. Không gian sẽ tạo nên sự chia biệt, phân tách giữa cái này và cái kia và đồng thời bao bọc quanh chúng.
Trong quan niệm của người Nhật, ngôi nhà là nơi trở về, nơi bảo vệ mọi người được an toàn trước mọi thế lực xấu, tăm tối như thế giới người chết, ma quỷ, tà thuật,… Sự phân chia hay bao trùm không gian không chỉ tạo nên hai khái niệm là uchi (内-trong) và soto (外-ngoài) mà còn nảy sinh khái niệm quan trọng là “khoảng trống”. Khoảng trống hiện hữu rõ ràng ở không gian dưới mái hiên nhà engawa.
Engawa được xây dựng ở vị trí từ nhà chính hướng ra phía bên ngoài – là không gian thích hợp nhất với môi trường tự nhiên. Chính điểm này gây nên câu hỏi vậy Engawa là thuộc về uchi (trong) hay soto (ngoài). Thế nhưng, thực chất, engawa thuộc về không gian kutsunugi (沓脱-cởi giày).
Từ en (縁) trong từ Engawa nghĩa là mép, rìa; rìa của phần bên trong và rìa của phần bên ngoài. Từ đó, Engawa trở thành nơi cởi giày, thuộc về không gian liên kết, không gian thứ ba.
Phân loại Engawa
Trong nền văn hoá Nhật Bản, hiên nhà Engawa được chia làm hai loại là: Nureen (濡れ縁) và Kureen (くれ縁). Mỗi một gia đình sẽ lựa chọn cho mình một loại engawa phù hợp với mong muốn, chức năng, sở thích thể hiện thẩm mỹ, thói quen, đặc điểm riêng của gia chủ.
Nureen:
Nureen là thể loại engawa được xây dựng ở bên ngoài mái hiên với dạng cửa chớp amado (雨戸). Nguyên liệu để làm nureen thường là bằng gỗ nhưng phải là loại gỗ đặc biệt không bị mối mọt, vững chắc trước tác động của thời tiết gió mưa, ẩm ướt. Điều này xuất phát từ nguyên nhân nureen thường được lắp chìa ra bên ngoài của ngôi nhà, không được che chắn nên không thể tránh được tiếp xúc với mưa gió. Nureen có dạng lắp đặt cố định và cũng có dạng có thể di chuyển được.
Kureen:
Kureen lại được thiết kế ngược lại so với nureen vì nó được tạo dựng ở phía trong của một phòng nhỏ song lại ở phía ngoài của phòng chính. Cửa được lắp bằng cửa chớp amado hoặc khung bằng kim loại, gỗ hay những vật liệu chống thấm nước để ngăn cách với không gian bên ngoài. Kureen được dựng ở trong nhà nên có thể tưởng tượng nó giống như hành lang nối các phòng để mọi người trong nhà có thể di chuyển dễ dàng tới các phòng khác nhau.
Vẻ đẹp, ý nghĩa của Engawa
Engawa giữ một vai trò quan trọng trong văn hoá, nghệ thuật của Nhật Bản.
Engawa được biết đến là một dạng kiến trúc ở trình độ cao trong văn hoá Nhật Bản. Engawa dường như trở thành một hoá thân, một sợi dây kết nối, một không gian gắn kết giữa hai mảng không gian uchi (trong) và soto (ngoài).
Một căn nhà sở hữu một engawa sẽ đưa con người kết nối với tự nhiên một cách đơn giản, dễ dàng và hài hoà nhất. Với engawa, người Nhật Bản cảm thấy mình thực sự chạm vào dòng chảy thiên nhiên vô thường, chạm vào những rung cảm thơ mộng ẩn giấu phía sau bao vật chất tầm thường, vượt thoát trên tất cả những bon chen cuộc sống để trở nên thanh khiết hơn.
Engawa có ý nghĩa quan trọng trong đời sống thường nhật của người dân Nhật Bản. Đó có thể là nơi để họ phơi quần áo, tránh những ngày mưa; đó cũng có thể là nơi người khách ghé qua nhà và khách cùng chủ đầm ấm ngồi bên hiên nhà engawa để chuyện trò, hàn huyên,…
Engawa đã trở thành ký ức, hoài niệm tuổi thơ trong mỗi con người Nhật Bản. Hiên nhà đã hoá thành nơi thanh tĩnh để thư giãn, nghỉ ngơi, cả gia đình cùng nhau quây quần uống chén trà, ăn bánh. Trẻ con ríu rít vui chơi ngoài vườn, người già tập trung chơi cờ tướng, ai đó có thể đọc sách,… Nhịp sống bình yên, giản dị hoá thành niềm nhớ, niềm mong chờ để mỗi người đi xa lại luôn mang trong mình ước mong trở về với engawa thân thuộc.
Engawa giống như một hoá thân che chở cho những người trong gia đình khỏi những ngày nắng nóng lẫn ngày mưa giá. Với một engawa bạn sẽ thấy ánh nắng của ngày hè vơi bớt đi phần nào và giá lạnh, mưa tuyết trong những ngày đông dường như cũng bị đẩy ra xa hơn để giữ cho căn nhà phần ấm áp.
Ngồi lặng mình ở engawa khi buồn chán, nặng trĩu bao ưu tư trong lòng, bạn sẽ cảm thấy tâm hồn dịu vơi biết bao với sự an tĩnh của không gian nơi đây. Engawa đưa con người về giữa thiên nhiên, hoà vào cảnh sắc tươi đẹp của tự nhiên cùng cỏ, cây, hoa, lá, nắng, gió, mưa xiên,…
Thế cho nên, engawa không chỉ là nỗi nhớ mà engawa với người Nhật Bản còn là tiếng gọi trở về thiết tha bên gia đình.
